Poprzedni odcinek serii TUTAJ.
[gallery id=1522]
W 1948 r., wbrew społeczności prawosławnej, władze państwowe wydzieliły część cmentarza od strony południowej, gdzie w mogiłach zbiorowych pochowano ekshumowanych żołnierzy radzieckich, poległych w Radomiu, oraz jeńców radzieckich, pomordowanych przez Niemców. Niestety, wskutek tych działań zostało usuniętych i zniszczonych wiele nagrobków historycznych. W 1990 r. ustawiono pomnik żołnierzy Armii Czerwonej, a w 2004 r. pomnik Wdzięczności. Na terenie cmentarza zachowało się ok. 100 zabytkowych nagrobków o wysokim poziomie artystycznym, zróżnicowanych typach formalnych oraz posiadających bogaty zespół inskrypcji w języku rosyjskim i cerkiewnosłowiańskim.
CENNE ZBIORY
W 1992 r. na terenie nekropolii wzniesiono cerkiew pw. św. Mikołaja, którą umiejętnie wkomponowano w przestrzeń zabytkowego cmentarza. Jest ona dominantą, usytuowaną na głównej osi założenia, i symetrycznie powiązaną z architekturą bramy i dwóch budynków cmentarnych. Odznacza się prostą, ale spójną architekturą, z charakterystyczną centralną, ośmioboczną kopułą. W 2005 r. cerkiew uzyskała nad wejściem głównym mozaikę przedstawiającą wizerunek św. Mikołaja Cudotwórcy. Wewnątrz eksponowane jest bogate wyposażenie ruchome. Znaczna jego część pochodzi z wcześniejszych cerkwi radomskich, które w czasie II wojny światowej przechowywano w piwnicach klasztoru oo. Bernardynów i dawnego soboru na pl. Konstytucji 3 Maja.
Na uwagę zasługuje cenny zbiór ikon i obrazów, głównie XIX-wiecznych. Najstarszy jest późnobarokowy obraz „Ukrzyżowanie” z 2. poł. XVIII w. Poza tym liczną grupę stanowią przedmioty i naczynia liturgiczne, m.in. diskos – patena z 2. poł. XIX w., czasza – kielich z 2. poł. XIX w., korony małżeńskie z 2 poł. XIX w. Ze względu na wysoki kunszt wykonania wymienić można jeszcze tryptyk św. Aleksandra Newskiego z 2. poł. XIX w. oraz oprawę Ewangelii z 1805 r.
W ciągu ostatnich lat na terenie cmentarza przeprowadzono wiele prac remontowo-konserwatorskich, przy znaczącym wsparciu finansowym Gminy Miasta Radomia. W latach 2006-08 poddano konserwacji wiele zabytków ruchomych, należących do cerkwi. Prace konserwatorskie wykonano przy wybranych nagrobkach (9 obiektów) w latach 2010-2012, przeprowadzono również inwentaryzację nekropolii (2010), utwardzono alejki (2011) oraz wyremontowano budynki cmentarne: bramę i stróżówkę.
JESZCZE CZTERY CERKWIE
W Radomiu, oprócz obecnie istniejącej cerkwi, funkcjonowały jeszcze cztery. Rolę pierwszej świątyni prawosławnej, w latach 1837-1887, pełnił budynek kościoła rzymskokatolickiego, należący do benedyktynek. Zespół Kościoła i klasztoru został ufundowany w 1616 r. przez Barbarę z Dulskich Trałową. Został odbudowany, po wojnie polsko-szwedzkiej, w latach 1678-1691, w „typie jezuickim”, przy udziale znakomitego architekta Tylmana z Gameren. Po kasacie zakonu, przejęty przez władze zaborcze, stracił swój sakralny charakter. Po przejęciu kościoła oraz części pomieszczeń klasztornych przez parafię prawosławną zaadaptowano go na potrzeby zgodne z wymogami tej liturgii. W 1864 r. przebudowano budynek świątyni, doprowadzając do zmiany wyglądu fasady poprzez dodanie nadbudowy z kopułą, zwieńczenie drugiej kondygnacji trójkątnym szczytem, wspartym na pilastrach. Całą elewację pokryto boniowaniem. W 1885 r. cerkiew radomska została podniesiona do godności soboru. Ze względu na zły stan techniczny dwa lata później wyłączono ją z użytkowania.
W 1917 r. z powrotem trafiła w ręce katolików. W okresie międzywojennym przeprowadzono generalny remont, z ponowną zmiana wyglądu świątyni, zachowanego do dzisiaj. Przywrócono fasadę w stylistyce barokowej, dwukondygnacyjną, z reprezentacyjnym szczytem i portalem głównym. Elewacje rozczłonkowano pilastrami. Wewnątrz zachowano empory naw bocznych.
Obecnie jest to kościół jezuicki pw. św. Trójcy. W latach 2008-09 przeprowadzono remont elewacji. Prace dofinansował Urząd Marszałkowski.
Tomasz Gola, WUOZ w Warszawie, delegatura w Radomiu.
Artykuł został opublikowany w kwartalniku „Renowacje i zabytki”, nr 1 (46) 2014. Publikacja za zgodą spółki Rewitalizacja.
