Prawo spadkowe zakazuje zawierania umów o przyszły spadek osoby żyjącej – art. 1047 k.c. Zakaz też należy interpretować ściśle w powiązaniu z art. 941 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym rozrządzić swoim majątkiem można na wypadek śmierci. Umowy naruszające ten zakaz są bezwzględnie nieważne. Zakaz zawierania umów po osobie żyjącej jest wynikiem obawy, że mogłyby one wywoływać "pokusę targnięcia na życie spadkodawcy" po stronie tych osób, które z takich czynności prawnych byłyby uprawnione.
Kodeks cywilny dopuszcza jednakże możliwość zawarcia umowy pomiędzy spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą, na podstawie której spadkobierca zrzeka się dziedziczenia po spadkodawcy. Nie ma możliwości zrzeczenia się dziedziczenia jedynie w części.
Umowa zrzeczenia dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, w przeciwnym wypadku będzie nieważna. Oznacza to, że nie można zawrzeć takiej umowy w zwykłej formie pisemnej. Nadto, umowa ta może być zawarta jedynie za życia spadkodawcy i przy udziale spadkodawcy jako strony umowy. Co istotne, umowa taka może być zawarta pomiędzy małoletnim spadkobiercą ustawowym a spadkodawcą, przy czym wówczas w imieniu małoletniego działa przedstawiciel ustawowy w osobie matki lub ojca, po uzyskaniu uprzednio zgody sądu opiekuńczego na dokonanie czynności.
Umowa zrzeczenia dziedziczenia może być także zawarta przez pełnomocnika. Ze względu na formę umowy konieczne jest w tym zakresie udzielenie pełnomocnictwa szczególnego - czyli takiego, w którym zostanie wyraźne wskazane, jakiej czynności ma dokonać pełnomocnik w imieniu mocodawcy, w formie aktu notarialnego. Pełnomocnikiem może posługiwać się zarówno strona, która zrzeka się dziedziczenia, jak i potencjalny spadkodawca. Możliwe jest więc zawarcie umowy przez dwóch pełnomocników.
WAŻNE: Zrzeczenie się dziedziczenia nie pozbawia zrzekającego się zdolności dziedziczenia. Jeżeli bowiem chodzi o powołanie takiego spadkobiercy w testamencie, wówczas na podstawie testamentowego tytułu powołania nie jest on traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Dopuszczalne zatem jest dziedziczenie przez zrzekającego się po spadkodawcy na podstawie sporządzonego przez niego testamentu lub też ustanowienia na jego rzecz zapisu. Co istotne, testament może zostać sporządzony zarówno przed jak i po zawarciu umowy zrzeczenia się dziedziczenia.
Skutki zrzeczenia dziedziczenia
Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje także zstępnym zrzekającego się, o ile jednak strony umowy nie postanowiły inaczej, tzn. nie zawarły w umowie, iż zrzeczenie dziedziczenia nie dotyczy zstępnych (dzieci, wnuków). Osoby takie zostają wyłączone od dziedziczenia i są traktowane tak jakby nie dożyły otwarcia spadku. Oznacza to, że nie będą dziedziczyły po zmarłym z ustawy, jak też nie otrzymają po nim zachowku, czy też innych korzyści przypadających mu z mocy ustawy
Podkreślić przy tym należy, iż skutki umowy zrzeczenia się dziedziczenia dotyczą nie tylko zstępnych żyjących w chwili zawierania umowy, ale także zstępnych urodzonych po tej dacie oraz tych, których pochodzenie od zrzekającego się zostało ustalone po dacie zawarcia umowy lub po dacie otwarcia spadku.
Uchylenie zrzeczenia się dziedziczenia
Żadna ze stron umowy zrzeczenia nie może od niej odstąpić ani dokonać jej jednostronnego wypowiedzenia. Ustawodawca w art. 1050 kodeksu cywilnego wprowadza jednak możliwość uchylenia skutków prawnych zrzeczenia się dziedziczenia, poprzez zawarcie umowy pomiędzy tym, który zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Na skutek takiej umowy, spadkobiercy zostają przywrócone wszystkie prawa związane z dziedziczeniem ustawowym. Przedmiotem takiej umowy może być także jej zmiana a nie jedynie całościowe uchylenie. Nie można natomiast zawrzeć umowy, która uchylałaby zrzeczenie się dziedziczenia w części, bowiem nie można zawrzeć umowy częściowego zrzeczenia się dziedziczenia.
Dla umowy uchylającej umowę zrzeczenia się dziedziczenia, podobnie jak dla samej umowy zrzeczenia się dziedziczenia, przewidziana została formaaktu notarialnego, zastrzeżona pod rygorem nieważności.
TAKSA NOTARIALNA
Maksymalna stawka wynagrodzenia za sporządzenie umowy zrzeczenia dziedziczenia wynosi 200 zł + należny podatek VAT.
