Po św. Mikołaja pozostało bardzo niewiele, nie wiadomo więc dokładnie, jak wyglądało jego życie. Według jednych źródeł urodził się ok. 270 roku w Patras, na terenie dzisiejszej Turcji, według innych - żył na przełomie III i IV wieku. Jedyne dziecko w bogatej i pobożnej rodzinie, był wyjątkowo wrażliwy na ludzką krzywdę. Po śmierci rodziców cały majątek oddał potrzebującym. A robił to tak, by żaden z obdarowanych nie dowiedział się, skąd pochodzi pomoc. Dobry, pobożny i miłosierny tak przypadł do serca mieszkańcom Miry (starożytnego miasta, którego pozostałości znajdują się w Turcji), że wybrali go na biskupa. Według jednej z legend sąsiad Mikołaja, który zubożał, postanowił sprzedać trzy swoje córki do domu publicznego. Gdy usłyszał o tym biskup, nocą wrzucił przez komin trzy sakiewki z pieniędzmi. Tak się składa, że owe córki wieczorem umieściły przy kominku pończochy i trzewiki do wysuszenia. I tam właśnie wpadły dary św. Mikołaja. Mikołaj z Miry zmarł ponoć 6 grudnia jako sędziwy starzec; co do roku nie ma pewności - między 345 a 352.
We współczesnej tradycji europejskiej św. Mikołaj znany jest przede wszystkim jako wielki przyjaciel dzieci, ich opiekun i dobrodziej, który co roku obdarowuje najmłodszych wspaniałymi prezentami. Wszystkie grzeczne dzieci w dniu św. Mikołaja dostają mnóstwo słodyczy i zabawek, a te, które źle się sprawowały, mogą liczyć jedynie na rózgi, co ma ich przestrzec przed dalszym niewłaściwym zachowaniem. Zwyczaj wręczania prezentów w dzień św. Mikołaja prawdopodobnie narodził się w Niemczech. W Polsce mikołajki obchodziło się już w XIX wieku, przede wszystkim na Śląsku, ziemi lubelskiej, krakowskiej i na Mazurach.
Święty Mikołaj na przestrzeni wieków zmienił także swój wygląd. Dawniej był to poważny, dostojny i pełen godności biskup, który chodził w ceremonialnych szatach kościelnych, w biskupiej infule, trzymający w dłoni biskupią infułę – taki wizerunek św. Mikołaja przedstawiony jest na ikonach, starych rycinach czy obrazach religijnych. Dzisiaj jednak wygląda znacznie bardziej sympatycznie i dostępnie. Św. Mikołaj stał się tęgim, krzepkim, zdrowo wyglądającym staruszkiem, zawsze tryskającym dobrym humorem. Św. Mikołaj przez swoje podróże ma zarumienioną twarz, bez przerwy śmiejące się oczy, długą, białą brodę i białe, gęste wąsy. Mikołaj ubiera się na czerwono, nosi gruby płaszcz obszyty białym futrem, na głowie ma czerwoną czapkę z pomponem, a na plecach dźwiga wielki worek wyładowany po sam brzeg prezentami dla dzieci. Jedno, co w osobie św. Mikołaja pozostało niezmienione, to jego wielka dobroć, szczodrość i ogromna miłość do dzieci. Do tej pory głównym posłannictwem św. Mikołaja jest nieść radość i szczęście wszystkim maluchom, sprawiać cuda i czynić dobro.
