Plac Kazimierza Wielkiego
Śródmieście
Odchodzą od niego ulice: Stefana Żeromskiego, Wałowa, Rwańska,
Szewska, Mikołaja Reja, Jacka Malczewskiego
„Zastawszy Polskę glinianą, drewnianą i nieschludną, pozostawił ją murowaną, ozdobną i wspaniałą” – pisał o ostatnim
Piaście na polskim tronie kronikarz Jan Długosz. To właśnie Kazimierz III Wielki założył nowy Radom, ufundował mury
miejskie, zamek i ratusz, a także uposażył parafię pw. św. Jana.
„Dnia 30 kwietnia 1310 roku w mieście Kowalu na ziemi kujawskiej, księżna Jadwiga, żona Władysława Łokietka (córka
księcia kaliskiego Bolesława Pobożnego – przyp. autor) powiła syna Kazimierza” – zanotował Długosz w swoich „Kronikach sławnego Królestwa Polskiego”. Kazimierz był najmłodszym dzieckiem Łokietka.
W historiografii Kazimierz III uważany jest za jednego z najwybitniejszych władców Polski. Choć przydomek „Wielki” (odnotowany po raz pierwszy dopiero w roku 1496) zyskał ponoć z racji swojego wysokiego wzrostu, a nie jako odzwierciedlenie sukcesów w polityce wewnętrznej czy zagranicznej.
Do objęcia tronu ojciec przygotowywał Kazimierza od najmłodszych lat. Sukcesywnie wprowadzał go w sprawy państwowe, choć – z niewiadomych powodów – nie zadbał o jego edukację na poziomie, rzec można, podstawowym. Jeden z najpotężniejszych ówczesnych władców był otóż analfabetą. A umiejętność czytania i pisania w tamtych czasach nie była wcale
rzadka; pismem władali nawet mieszczanie. „Pomocą służy unikalny dokument z roku 1339. To protokół zeznań świadków z prowadzonego wówczas procesu między królestwem polskim i zakonem krzyżackim. Zawarto w nim nie tylko same relacje uczestników, ale także – wiadomości o ich edukacji. W postępowaniu brało udział trzech Piastów. Dwaj z nich – książę gniewkowski Kazimierz i były książę inowrocławski Leszek – znali łacinę. Ale król państwa i najpotężniejszy członek
rodu, Kazimierz Wielki, otwarcie przyznał, że z pismem jest na bakier. I że nie będzie zdolny zapoznać się z dokumentami procesu” – pisze Kamil Janicki w artykule „Jedyny król, który nie umiał czytać. Jak to możliwe, że Kazimierz Wielki był
analfabetą?”
Po śmierci Władysława Łokietka Kazimierz został koronowany na króla 25 kwietnia 1333 roku w Krakowie.
Unormował stosunki z królestwem Czech i Zakonem krzyżackim. W 1335 roku udało mu się uzyskać od czeskiego króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu. Ostatecznie w 1348 w Namysłowie zawarł pokój z Czechami, na zasadzie status quo, nie zrzekając się praw do Śląska. Na mocy pokoju kaliskiego z 1343 roku odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i ziemię dobrzyńską, w zamian zrzekając się tymczasowo praw do Pomorza Gdańskiego. Podczas układu w Pradze w 1356 Kazimierz zrzekł się praw do całego Śląska. Jego głównym sojusznikiem na arenie międzynarodowej było królestwo
Węgier. Z pomocą węgierską w latach 1340-1349 przyłączył do Polski większą część Rusi Halicko-Włodzimierskiej.
W polityce wewnętrznej doprowadził do kodyfikacji prawa (statuty wiślicko-piotrkowskie) czy rozbudowy systemu obrony państwa. Temu ostatniemu służył sprawnie funkcjonujący system powinności związany z obowiązkiem służby wojskowej. Ponadto Kazimierz własnym sumptem postawił od 35 do 50 zamków (według różnych szacunków), a wiele miast zostało otoczonych murami obronnymi. „Za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim” – pisał anonimowy
kronikarz krakowski. Historycy twierdzą, że za czasach Kazimierza III lokowanych zostało około stu miast, z czego większość
stanowiły miasta królewskie.
Jedną z wyraźnych oznak wzrostu prestiżu Kazimierza III i jego państwa była fundacja uniwersytetu w Krakowie. Pierwszy polski uniwersytet został powołany 1 września 1364 roku przez papieża Urbana V.
Chociaż był czterokrotnie żonaty: z Aldoną Anną Giedyminówną, z Adelajdą, księżniczką heską, Krystyną Rokiczaną i Jadwigą, księżniczką żagańską Kazimierz Wielki nie doczekał się męskiego potomka. Spadkobiercą tronu polskiego został, zgodnie z polsko-węgierskimi układami sukcesyjnymi, siostrzeniec Kazimierza – Ludwik Węgierski.
Kazimierz III Wielki zmarł 5 listopada 1370 roku w Krakowie.
