Krzyż Wolności i Solidarności to oznaczenie ustanowione przez Sejm w 2010 roku. Wręczane jest przez prezydenta RP na wniosek prezesa Instytutu Pamięci Narodowej. Otrzymują go opozycjoniści wobec dyktatury komunistycznej za działania na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości, suwerenności i respektowania praw człowieka w PRL.
- To bardzo ważne i wysoko cenione przez środowiska opozycyjne odznaczenie w Polsce, bo to jest dowód pamięci o ludziach, którzy przed laty, poświęcając własną wygodę, ryzykując wiele w swoim życiu, doświadczając wielu represji, podjęli walkę z systemem komunistycznym - mówi dr hab. Krzysztof Szwagrzyk, zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej.
W 48. rocznicę protestów robotniczych z czerwca 1976 r. odznaczenia otrzymało pięć osób: Maria Betlej-Smyk, Arkadiusz Kutkowski, Piotr Kutkowski, Zdzisław Piekarski i Krzysztof Sitkowski.
- Ważne było przede wszystkim to, żeby coś robić i żeby to dawało efekt. Wiązało się to oczywiście ze sporym ryzykiem i czasami młody człowiek nie zdawał sobie sprawy z konsekwencji, jakie grożą za to wszystko. Po latach dopiero taka świadomość przychodzi do głowy. Działo się bardzo dużo i myślę, że to jest taka karta historii, której można być dumnym. Najlepszą opinią, jaką mi wystawiono, była opinia esbeków w dokumentach IPN-owskich, które znaleziono na mój temat, gdzie określili mnie jako zawziętego, antysocjalistycznego działacza - mówi Piotr Kutkowski, jeden z odznaczonych.
Odznaczenie do dziś otrzymało 9 tys. osób. Tego samego dnia o godz. 18.00 została odprawiona msza święta na skrzyżowaniu ulic 25 Czerwca i Żeromskiego w intencji bohaterów robotniczego protestu z 1976 roku. Po Eucharystii delegacje złożyły kwiaty przed pomnikiem ludzi skrzywdzonych w czasie protestów.
Maria Betlej-Smyk
Maria Betlej-Smyk od października 1980 r. pełniła funkcję sekretarza MKZ NSZZ „Solidarność” Ziemia Radomska. Była również jednym z organizatorów NSZZ „Solidarność” na terenie Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Radomiu, a w późniejszym okresie przewodniczącą Komisji Zakładowej "Solidarności" w tym zakładzie. W listopadzie 1980 r. weszła w skład czteroosobowej delegacji, prowadzącej rozmowy z przedstawicielami Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie realizacji punktu szesnastego tzw. „postulatów sierpniowych”, dotyczącego poprawy warunków pracy w służbie zdrowia. Po fiasku rozmów, wraz z innymi związkowcami, brała udział w strajku okupacyjnym w Sali Herbowej Urzędu Wojewódzkiego w Gdańsku, który trwał 10 dni i zakończył się podpisaniem porozumienia. W maju 1981 r. była delegatem na I Walne Zebranie Delegatów NSZZ „Solidarność” Ziemia Radomska. W związku z tą działalnością 16 grudnia 1981 r. została internowana. Ze względu na zły stan zdrowia internowanie uchylono 18 grudnia 1981 r. Została zwolniona z pracy, jednak nie zaprzestała swojej działalności opozycyjnej. Była m.in. jednym z inicjatorów oraz czynnym uczestnikiem manifestacji w dniu 31 sierpnia 1982 r. na terenie miasta Radomia. Pod koniec 1982 r. Pani Maria Betlej-Smyk wyemigrowała do Australii, jednak utrzymywała ścisłe kontakty z działaczami opozycyjnymi z terenu Radomia. Od czerwca 1983 r. do lipca 1984 r. uczestniczyła w działaniach organizacji Support for Solidarity, zbierającej fundusze i pomoc rzeczową dla Polaków.
Piotr Kutkowski
Piotr Kutkowski, jako przedstawiciel studentów przy Senacie Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu, w marcu 1983 r., wraz z innymi osobami, domagał się, aby Senat uczelni podjął uchwałę – protest przeciw dotychczasowym bezprawnym działaniom Służby Bezpieczeństwa na uczelni oraz zabraniającej podejmowania takich działań w przyszłości. Na posiedzeniu Senatu Akademii Wychowania Fizycznego w maju 1983 r. po raz kolejny protestował przeciwko bezprawnym ingerencjom Służby Bezpieczeństwa w życie uczelni, wzywaniu studentów na rozmowy do KWMO oraz wtargnięciu funkcjonariuszy MO i SB na teren Domu Studenckiego „Spartakus”, które miało miejsce w dniu 29 kwietnia 1983 r. Wniosek został poparty przez byłych działaczy „Solidarności” i przyjęty stosunkiem głosów 9:7. Od 1987 r. Pan Piotr Kutkowski, wraz ze swoim bratem Arkadiuszem, zajmował się kolportażem literatury bezdebitowej oraz znaczków wydawanych przez podziemną „Solidarność”. W związku ze swoją działalnością znalazł się w zainteresowaniu operacyjnym Służby Bezpieczeństwa.
Arkadiusz Jan Kutkowski
Arkadiusz Jan Kutkowski był współorganizatorem i aktywnym uczestnikiem strajku studenckiego w Domu Studenckim „Femina” w Lublinie, który miał miejsce w dniach 13-14 grudnia 1981 r. Po pacyfikacji strajku ukrywał się. Nie zaprzestał jednak działalności opozycyjnej. W okresie od XII 1981 do II 1982 był współzałożycielem i wydawcą „Informatora Regionu Środkowo-Wschodniego NSZZ "Solidarność"”. 17 lutego 1982 r. został aresztowany podczas wpadki drukarni, a następnie internowany. Przebywał kolejno w Ośrodkach Odosobnienia we Włodawie, Lublinie i Kwidzynie, gdzie 14 sierpnia 1982 r. został brutalnie pobity, podczas pacyfikacji protestu więźniów politycznych. Został zwolniony z internowania 19 października 1982 r. W kolejnych latach Pan Arkadiusz Jan Kutkowski kontynuował działalność opozycyjną w podziemnych strukturach "Solidarności", m.in. jako redaktor, drukarz i kolporter wydawnictw podziemnych. W związku z działalnością opozycyjną Arkadiusz Jan Kutkowski był rozpracowywany w ramach Kwestionariusza Ewidencyjnego kryptonim "Internista".
Zdzisław Piekarski
Zdzisław Piekarski brał czynny udział w strajku mającym miejsce w Radomiu w dniu 25 czerwca 1976 r. Bezpośrednią przyczyną protestu była zapowiedziana dzień wcześniej w Sejmie PRL przez premiera Piotra Jaroszewicza drastyczna podwyżka cen artykułów żywnościowych. Wówczas w Radomiu, Ursusie i Płocku doszło do pochodów i demonstracji, zakończonych starciami z Milicją Obywatelską. Pan Zdzisław Piekarski, w związku z udziałem w demonstracji został zatrzymany. Kolegium ds. wykroczeń skazało go w I instancji na 3 miesiące aresztu i powiadomienie o wyroku zakładu pracy. 28 czerwca 1976 r. został osadzony w Areszcie Śledczym w Białymstoku. 29 lipca 1976 r. przewieziony do Aresztu Śledczego w Radomiu, z którego został zwolniony 31 lipca 1976 r. Za udział w robotniczym proteście Zdzisław Piekarski był inwigilowany i kontrolowany w ramach sprawy operacyjnego rozpracowania kryptonim "Maniacy".
Krzysztof Adam Sitkowski
Krzysztof Adam Sitkowski był zaangażowany w działalność opozycyjną w ramach struktur Konfederacji Polski Niepodległej od 1987 r. Pełnił on funkcję Szefa Rejonu Działania Konfederacji Polski Niepodległej w Wierzbicy, która obejmowała swoim zasięgiem, oprócz Wierzbicy, również sąsiednie gminy. W tym czasie przede wszystkim kolportował prasę podziemną Konfederacji Polski Niepodległej oraz wydawnictwa podziemnej „Solidarności”. Uczestniczył w manifestacjach i innych działaniach podejmowanych wówczas przez Konfederację Polski Niepodległej. Ponadto brał udział w akcjach ulotkowych i plakatowych na terenie Wierzbicy i Radomia. Działalność w Pana Krzysztofa Adama Sitkowskiego w Konfederacji Polski Niepodległej zakończyła się pod koniec 1994 r.
