Tytuł honorowego obywatela, przypomnijmy, Rada Miejska Radomia nadaje na wniosek prezydenta, minimum 10 radnych lub minimum 1000 radomian, którym przysługuje czynne prawo wyborcze. Z propozycją uhonorowania w ten sposób – na stulecie bitwy warszawskiej - Teresy Grodzińskiej i Józefa Marjańskiego wystąpił, w sierpniu ubiegłego roku, prezydent Radosław Witkowski. Projekty uchwał w tej sprawie zostały jednak przygotowane dopiero na tę sesję rady miejskiej – na poniedziałek, 22 lutego.
„Nadanie tytułu Honorowego Obywatela Miasta Radomia Teresie Grodzińskiej będzie uhonorowaniem jej heroicznych zasług dla Miasta Radomia i Rzeczpospolitej Polskiej. Teresa Grodzińska to sanitariuszka, która odznaczyła się bohaterską postawą i męczeńsko zginęła podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Jako pierwsza Polka została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari. W czasach II Rzeczpospolitej stała się symbolem poświęcenia młodości i życia dla Ojczyzny” - czytamy w uzasadnieniu projektu uchwały o nadaniu honorowego obywatelstwa Teresie Grodzińskiej.
Grodzińska urodziła się w 20 grudnia 1899 roku w Jaszowicach koło Radomia, w patriotycznej rodzinie ziemiańskiej znanych społeczników. Już jako uczennica Gimnazjum Żeńskiego Marii Gajl w Radomiu działała aktywnie w harcerstwie, a w 1915 roku wstąpiła do tajnej Organizacji Młodzieży Narodowej. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej praktykowała jako pielęgniarka, by w lipcu 1920 roku – jako ochotniczka - ruszyć na front. Przydzielona do 4 pułku piechoty Legionów, od 19 sierpnia uczestniczyła w działaniach wojennych w rejonie Hrubieszowa. Zasłynęła odwagą i poświęceniem, m.in., jak podaje wniosek o odznaczenie jej orderem Virtuti Militari, przenosiła rannych „przez płonący most na rzece Huczwie, ostrzeliwany przez 3 nieprzyjacielskie karabiny maszynowe”, i to w sytuacji, gdy zdrowi żołnierze już się wycofali. 1 września 1920 roku 4 pp Legionów został otoczony przez 1 Armię Konną Siemiona Budionnego. Teresa Grodzińska nie wycofała się i kontynuowała opiekę nad rannymi żołnierzami. Tego dnia została wzięta do niewoli. Przez kilka godzin – w jednej z chat we wsi Czortowice - miała się bronić przed Kozakami, którzy w końcu brutalnie ją zamordowali.
https://www.cozadzien.pl/radom/jest-taka-ulica-teresy-grodzinskiej/45440
„Postawę Teresy Grodzińskiej bardzo szybko uznano za wyróżniającą się na tle dziesiątków tysięcy innych. Była pierwszą kobietą i jedną z pierwszych osób odznaczonych przez II Rzeczpospolitą Orderem Virtuti Militari. Stała się symbolem najwyższego patriotyzmu i poświęcenia dla Ojczyzny. Stawiana była w jednym rzędzie z Orlętami Lwowskimi jako wzór dla młodzieży” – czytamy w uzasadnieniu.
Józef Marjański natomiast był żołnierzem Legionów Piłsudskiego, Polskiej Organizacji Wojskowej, współtwórcą Republiki Radomskiej, uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. Trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych i pośmiertnie orderem Virtuti Militari oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Marszałek Józef Piłsudski mówił o nim „pierwszy z dzielnych”.
Urodził się 10 sierpnia 1892 roku w Radomiu. Już jako uczeń Miejskiej Szkoły Handlowej działał w konspiracyjnych OMN „Przyszłość” i skautingu. W 1914 roku w Krakowie zaciągnął się do Legionów Polskich, z którymi przeszedł cały szlak bojowy 1 pułku piechoty Legionów. Po kryzysie przysięgowym był internowany, a po powrocie do rodzinnego Radomia został pierwszym komendantem VII Okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej. Radom był pierwszym miastem Królestwa Polskiego, które w 1918 roku wywalczyło wolność. 2 listopada zawiązał się tzw. Komitet Pięciu i powstała Republika Radomska, która miała swój własny rząd, policję i wojsko. Marjański został wojskowym komendantem radomskiego rządu. 2 i 3 listopada kierował akcją rozbrajania austriackich żołnierzy i przejęcia koszar, dworca kolejowego czy kasy skarbowej. Wkrótce został komendantem Radomskiego Okręgu Wojskowego.
https://www.cozadzien.pl/radom/jest-taka-ulica-jozefa-marjanskiego/69882
Uczestniczył w kampanii kijowskiej i bitwie warszawskiej. Zginął 22 sierpnia 1920 roku podczas bitwy białostockiej, osłaniając wycofujący się sztab dywizji.
„Jego postać jest przykładem wyjątkowego heroizmu i absolutnego oddania Ojczyźnie. Był współtwórcą polskiej i radomskiej wolności, za które bez wahania zapłacił najwyższą cenę” - czytamy w uzasadnieniu projektu uchwały w sprawie nadania Józefowi Marjańskiemu tytułu honorowego obywatela Radomia.
